Jednym z najnowszych eksponatów internetowego Muzeum Radia Zimnej Wojny jest koperta zaadresowana do działu wiadomości sekcji polskiej BBC z napisem „PASSED BY CENSOR” oznaczającym, że brytyjska cenzura wojskowa przejrzała treść zawartego w niej listu wysłanego w marcu 1940 r. z Plymouth  w hrabstwie Devon, i zezwoliła na jego doręczenie. BBC nadała pierwszą polskojęzyczną audycję 7 września 1939 roku, siedem dni po rozpoczęciu II wojny światowej, cztery dni po przystąpieniu Wielkiej Brytanii do wojny z Niemcami, i dziesięć dni przed napaścią Związku Sowieckiego na Polskę uzgodnioną przez Stalina z Hitlerem w tajnych klauzulach Paktu Ribbentrop–Mołotow. Jako pierwszy w audycji sekcji polskiej BBC przemówił Edward Raczyński, ambasador Rzeczypospolitej Polskiej w Londynie.

Z adresu zwrotnego na odwrocie koperty wynika, że list napisał członek załogi ORP „Gdynia”.  (ORP oznacza Okręt Rzeczypospolitej Polskiej pod banderą Marynarki Wojennej.) ORP „Gdynia” był jednak wcześniej statkiem pasażerskim pod banderami różnych państw i mającym różne nazwy, chociaż był używany także jako carski transportowiec wojska w czasie I wojny światowej, jako transportowiec brytyjski w działaniach wojennych zachodnich aliantów przeciwko sowieckiej Rosji w wojnie domowej po rewolucji październikowej, i w czasie II wojny światowej przeciwko faszystowskim Niemcom i Japonii. W kopercie nie było listu i jego treść jest nieznana.

W czasie II wojny światowej audycje sekcji polskiej BBC były często słuchane przez polskich przywódców politycznych, dyplomatów, dowódców wojskowych, oficerów i żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie oraz cywilnych uchodźców, a także w Polsce przez tych, którzy zachowali radioodbiorniki pomimo niemieckiego zakazu ich posiadania przez Polaków. Niemcy nakazali ludności polskiej oddać wszystkie radioodbiorniki, chociaż nie wszyscy dostosowali się do tego nakazu, za którego naruszenie groziła śmierć. Polacy na wschodnich terytoriach Polski zajętych przez Rosję sowiecką we wrześniu 1939 r. nie mogli w przeważającej większości słuchać audycji sekcji polskiej BBC, ponieważ już na początku 1940 r. władze sowieckie deportowały polskie rodziny do obozów pracy przymusowej i kołchozów w odległych rejonach Związku Sowieckiego, gdzie setki tysięcy polskich więźniów były pozbawione jakiejkolwiek łączności ze światem i gdzie wielu zmarło z głodu, mrozu i wycieńczenia.

W Polsce pod okupacją niemiecką Armia Krajowa prowadziła nasłuch audycji BBC i innych zagranicznych rozgłośni i rozpowszechniała zdobyte wiadomości w prasie podziemnej. We wspomnieniach przywódców AK i polskiego państwa podziemnego jest wiele wzmianek o korzystaniu z informacji nadawanych przez BBC. Prawie nikt nie wspomina o słuchaniu audycji ze Stanów Zjednoczonych nadawanych przez Głos Ameryki pod różnymi wówczas nazwami w czasie prezydentury Franklina Delano Roosevelta.

Wojenne programy sekcji polskiej BBC były popularne wśród słuchaczy, chociaż rozgłośnia brytyjska, podobnie jak Głos Ameryki, unikała jeszcze wówczas jakiejkolwiek krytyki polityki Stalina i ukrywała jego rolę jako sprawcy zbrodni katyńskiej, składając odpowiedzialność za nią na Niemców. Historyczka Agnieszka Morriss zauważyła, że „rząd brytyjski nie tylko umacniał wiarę w sowiecką wersję wydarzeń [o zbrodni katyńskiej], ale także nie dopuścił do przedostania się do prasy żadnych sprzecznych relacji, ponieważ, jak podsumowuje [brytyjski historyk Norman] Davies, Wielka Brytania nie mogła być postrzegana jako sojusznik kraju popełniającego te same zbrodnie co naziści”. ¹

Audycje BBC zawierały jednak znacznie więcej informacji o Polsce i były mniej propagandowe niż dzienniki radiowe Głosu Ameryki, który w czasie wojny zatrudniał wielu sympatyków komunizmu, między innymi takich jak późniejszy propagandysta w służbie władz PRL Stefan Arski (Artur Salman). Wojenne programy angielskojęzyczne Głosu Ameryki przygotowywał przez pewien czas przyszły laureat Międzynarodowej Nagrody Pokojowej im. Stalina (1953 r.) i aktywista Partii Komunistycznej USA (do 1957 r.) pisarz Howard Fast.

Czesław Straszewicz, jeden z polskich dziennikarzy przebywających w czasie wojny w Wielkiej Brytanii, gdzie przygotowywał programy dla polskiej rozgłośni krótkofalowej „Świt”, i późniejszy pracownik Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, napisał po wojnie, że programy Głosu Ameryki były w okresie wojny silnie prosowieckie. ²

Z prawdziwym przerażeniem słuchaliśmy wówczas polskich audycji „Głosu Ameryki” (czy jak to się wówczas nazywało), w których Powstanie Warszawskie, zgodnie z komunikatem Tassa, było całkowicie ignorowane. Jak dziś pamiętam, kiedy padło Stare Miasto a my oklapliśmy – ówczesny „Głos Ameryki, który mówi do jednego z narodów sprzymierzonych” wesolutkim głosem przez 15 minut słuchaczom swoim w Polsce opowiadał, jak to Magda ze wsi Ptysie wykiwała gestapowca nazwiskiem Müller.³

ORP „Gdynia” jako  jednostka Oddziału Polskiej Marynarki Wojennej w Wielkiej Brytanii utworzonego na mocy układu między rządami Rzeczypospolitej Polskiej i Zjednoczonego Królestwa, zawartego 18 listopada 1939 przez rząd Władysława Sikorskiego, ma ciekawą historię. Jako jeden z trzech polskich okrętów noszących tę nazwę w różnych okresach, ORP „Gdynia” był podczas II wojny światowej okrętem-bazą Polskiej Marynarki Wojennej stacjonującym w porcie Davenport, Plymouth w Wielkiej Brytanii i służącym do zakwaterowania i szkolenia kadr. W czasie ataku niemieckiego lotnictwa pod koniec września 1939 r. na okręt spadły dwie bomby, ale szybka akcji załogi uratowała go od pożaru. W czasie wojny ORP „Gdynia” odwiedzili między innymi król Jerzy VI (8 grudnia 1939 r.), jako jeszcze pierwszy lord Admiralicji, późniejszy premier Winston Churchill (luty 1940 r.) i księżna Kentu (maj 1940 r.).

ORP „Gdynia” był dawnym statkiem pasażerskim SS „Kościuszko”, który  na  kilka  dni  przed spodziewanym atakiem Niemiec na Polskę skierowano do Wielkiej Brytanii. (SS jest skrótem od ang. Steam Ship) – statek parowy.) W czerwcu 1941 zwrócono go Polskiej Marynarce Handlowej i pływał pod dawną nazwą SS „Kościuszko” jako  transportowiec wojska na Oceanie Indyjskim, Atlantyku i Morzu Śródziemnym, biorąc udział w inwazji na Sycylię. Na Oceanie Indyjskim w statek uderzyła torpeda wystrzelona przez samolot japoński, ale nie wybuchła.

Po wojnie załoga SS „Kościuszko”, podobnie jak większość polskich żołnierzy i cywilnych uchodźców na Zachodzie, odmówiła powrotu do Polski pod rządami komunistów, unikając dzięki temu represji, jakie spotkały ze strony służb bezpieczeństwa tych, którzy zdecydowali się powrócić do kraju. Statek został sprzedany Anglikom w 1946 r. i nazwany „Empire Helford”. Wycofano go z eksploatacji i złomowano  w  1950  r.

Przyszły SS „Kościuszko” – ORP „Gdynia” został zbudowany w 1915 r. na zamówienie carskiej Rosji dla Russian American Line  do przewozu pasażerów z Archangielska do Nowego Jorku i nosił nazwę „Caryca”. Statek nie wpadł w ręce bolszewików i wziął udział w interwencji aliantów w wojnie domowej w Rosji, a później pływał pod banderą duńską jako statek pasażerski „Litwa”. Został zakupiony przez Polskę w 1930 r. i jako SS „Kościuszko” pływał na liniach nowojorskiej, palestyńskiej i południowoamerykańskiej oraz jako wycieczkowiec. Na linii nowojorskiej zastąpiły go później zbudowane we Włoszech statki MS „Piłsudski” i MS „Batory”. SS „Kościuszko” pływał nadal na linii południowoamerykańskiej wraz z SS „Pułaski”, ale miał być wycofany z eksploatacji i wraz z SS „Pułaski” zastąpiony przez bardziej nowoczesne MS „Sobieski” i MS „Chrobry”. (MS jest skrótem od ang. Motor Ship – statek motorowy.) Wybuch wojny pokrzyżował te plany i statek trafił do Anglii, skąd członek załogi wysłał w marcu 1940 r. list do sekcji polskiej BBC.

Zdaniem historyczki Agnieszki Morriss, „mimo że słuchacze w Polsce kwestionowali obiektywność relacji BBC o sprawach polsko-sowieckich, jej audycje chwalono za walor informacyjny i rzeczowy, a w szczególności za relacjonowanie przebiegu wojny”.⁴

Oprócz audycji sekcji polskiej BBC, z Londynu nadawało także audycje w języku polskim na częstotliwościach BBC Radio Polskie podlegające rządowi Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie. Zdaniem Krzysztofa Pszenickiego, dyrektora sekcji polskiej BBC w latach 1980-1988, cenzura brytyjska audycji Radia Polskiego była bardziej dokuczliwa niż w przypadku sekcji polskiej BBC.⁵   Z Anglii nadawała także audycje do Polski radiostacja „Świt” opierająca swoje doniesienia na depeszach radiowych przesyłanych z kraju przez szefa Kierownictwa Walki Podziemnej Stefana Korbońskiego i jego żonę Zofię Korbońską, późniejszą pracowniczkę powojennego Głosu Ameryki. Ingerencja cenzury brytyjskiej w audycje „Świtu” była mniejsza niż w przypadku sekcji polskiej BBC i Radia Polskiego.

Jan Nowak-Jeziorański, legendarny kurier antyhitlerowskiego podziemia między Warszawą a Londynem, przez krótki czas współpracownik BBC (Głos Ameryki odmówił przyjęcia go do pracy)  i późniejszy dyrektor Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa stwierdził w książce swoich wspomnień Kurier z Warszawy, że okupowana Polska miała tylko jedno źródło informacji, radio londyńskie, mając na myśli zarówno sekcję polską BBC, jak i Radio Polskie pod nadzorem polskiego rządu emigracyjnego. Nowak napisał, że obie rozgłośnie w Londynie koncentrowały się w swych doniesieniach na wydarzeniach dotyczących Polski,  które były głównym tematem zainteresowania słuchaczy w okupowanym kraju. Zauważył też, że wiadomości z Polski i o Polsce nadchodzące z Londynu stworzyły błędne wrażenia wśród Polaków, którym wydawało się, że uwaga całego świata była skoncentrowana na ich kraju i że Polska, ze względu na jej odważną walkę z hitlerowcami,  stała się obiektem podziwu dla potężnych aliantów, którzy nie mogliby dopuścić do brutalnego odebrania im niepodległości przez Stalina. Nowak mógł dodać, że głównym obiektem podziwu w Wielkiej Brytanii i w Stanach Zjednoczonych była już w tym czasie nie Polska, lecz sowiecka Rosja, dawny sojusznik hitlerowskich Niemiec  a po napadzie Niemiec na Rosję w czerwcu 1941 roku, najważniejszy sojusznik wolnego Zachodu.⁶

Według Agnieszki Morriss „dążenie do realizacji celów dyplomatycznych rządu brytyjskiego” było widoczne w audycjach wojennych sekcji polskiej BBC, które „nie informowały w pełni polskich słuchaczy o sytuacji dyplomatycznej dotyczącej ich kraju”, szczególnie w wybiórczych reportażach o zbrodni katyńskiej, Powstaniu Warszawskim, Konferencji Jałtańskiej i sytuacji Armii Krajowej w Polsce. Morriss zwraca uwagę, że zarówno audycje sekcji polskiej BBC, jak i wypowiedzi przedstawicieli polskiego rządu na uchodźstwie w Londynie stworzyły fałszywe wrażenie, że Polska ma poparcie Wielkiej Brytanii w kwestii zachowania demokracji i niezależności od Związku Radzieckiego.⁷

Jak zauważyła Agnieszka Morriss:

Traktowanie sekcji polskiej BBC jako ważne medium służące do realizacji celów politycznych i dyplomatycznych rządu brytyjskiego pokazuje siłę transnarodowej radiofonii jako instrumentu propagandy. Jednocześnie polskie audycje BBC były określane przez wielu słuchaczy jako „światło w ciemności”, niosące nadzieję, że walka z Niemcami trwa i co najważniejsze, że Polska nie została zapomniana.⁸

Po wojnie BBC szybciej straciła swój wojenny prosowiecki profil niż Głos Ameryki, gdzie zmiany nastąpiły dopiero pod koniec lat 40. i początku 50. Głos Ameryki stał się bardziej antykomunistyczny dopiero w końcowym okresie prezydentury Harry Trumana pod silnym naciskiem Republikanów i Demokratów w Kongresie Stanów Zjednoczonych. Reformy Głosu Ameryki domagały się również bardziej konserwatywne środki masowego przekazu, a także byli sympatycy Rosji sowieckiej, którzy zerwali z komunizmem.

Audycje sekcji polskiej BBC szybko stały się po wojnie bardziej obiektywne po zniesieniu wojennych restrykcji prosowieckiej cenzury. Anegdotyczne komentarze w listach radiosłuchaczy wysłanych z Polski, przedstawionych w Izbie Reprezentantów USA w 1951 r. przez kongresmana Richarda B. Wiggleswortha (Republikanina ze stanu Massachusetts), sugerowały, że polska sekcja BBC była drugą pod względem popularności zachodnią stacją radiową w Polsce po Radiu Madryt, natomiast audycje polskiej sekcji Głosu Ameryki określano jako „nieciekawe, posępne, utrzymane w tonie biurokratycznym, nieprzekonujące”.

Zachodnie audycje radiowe nadawane do Polski są przez Polaków oceniane następująco:

1. Radio Madryt jest uważane za najlepsze ze wszystkich. Jest interesujące, aktualne, bezstronne, pouczające i dlatego jest powszechnie słuchane i zachęcające do działania, uważane za godną zaufania dyrektywę antykomunistyczną.

2. Audycje British Broadcasting Corp. są na drugim miejscu wśród najlepszych.

3. W najnowszych ocenach audycje Narodowego Komitetu Wolnej Europy (Nowy Jork) w programie Wolność (Liberty) oceniane są jako nieco ulepszone. Sklasyfikowane są na trzecim miejscu po dwóch wyżej wymienionych.

4. Audycje Voice of America zajmują ostatnie miejsce. Bardzo niewielu z nas tutaj (w Polsce) uważa, że ​​warto tracić czas i narażać się na osobiste ryzyko, słuchając programu Głosu Ameryki (czerwiec 1951).⁹

Podczas gdy administracja Trumana po tej ocenie zreformowała i ulepszyła audycje Głosu Ameryki do Polski, Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa wkrótce stała się najpopularniejszą zachodnią stacją radiową w Polsce, z BBC na drugim miejscu aż do około 1981 roku, kiedy to sekcja polska Głosu Ameryki, kierowana przez Tadeusza Lipienia, i jego zastępcę Marka Walickiego, stała się za rządów Reagana drugim najchętniej słuchanym zachodnim radiem w Polsce. Pod koniec lat 80. sekcja polska Głosu Ameryki miała niemal tyle samo słuchaczy, co Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa.¹⁰

Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa zakończyła swoją działalność w 1994 r.

Ostatnią audycję Głosu Ameryki z Waszyngtonu w języku polskim nadano 27 lutego 2004 r.

Sekcja polska BBC nadawała programy do grudnia 2005 r.

Pocztówka z SS „Kościuszko” przed 1939 r. Autor nieznany.

Envelope from a Letter Addressed to the BBC Polish Service in 1940

One of the newest exhibits of the online Cold War Radio Museum is an envelope addressed to the news department of the BBC Polish Service, posted in Great Britain in March 1940. The envelope has the inscription “PASSED BY CENSOR,” indicating that the British military censorship had reviewed the letter sent from Plymouth, and authorized its delivery. The BBC broadcast its first Polish-language program  on September 7, 1939, seven days after the start of World War II, four days after Britain entered the war with Germany, and ten days before the Soviet Union’s invasion of Poland agreed by Stalin with Hitler in the secret clauses of the Molotov-Ribbentrop Pact. Edward Raczyński, the ambassador of the Republic of Poland in London, was the first to speak in the first program of the Polish Service of the BBC.

The return address on the back of the envelope shows that the letter was written by a member of the crew of the Polish Navy ship ORP Gdynia. (ORP means Ship of the Republic of Poland under the flag of the Navy.) However, ORP Gdynia was previously a passenger ship under the flags of various countries, although it was also used as a tsarist Russian transport ship in World War I, as a British transport ship during the intervention by Western allies against Soviet Russia after the Bolshevik Revolution, and during World War II as a transport ship against fascist Germany and Japan. There was no letter in the envelope, and its contents are unknown.

During World War II, the BBC’s Polish Service broadcasts were often listened to by Polish politicians and diplomats, military leaders, officers, and soldiers of the Polish Armed Forces in the West fighting against Nazi Germany alongside American, British, and other allied troops, by civilian Polish refugees, as well as in Poland by those Poles who kept their radios despite the German ban. The Germans ordered the Polish population to hand over all their radios, although not everyone complied with this order, the violation of which was punishable by death. The vast majority of Poles in the eastern territories of Poland occupied by Soviet Russia in September 1939 could not listen to the BBC’s Polish Service broadcasts because, at the beginning of 1940, the Soviet authorities deported Polish families to forced labor camps and collective farms in remote areas of the Soviet Union, where hundreds of thousands of Polish prisoners were deprived of any connection with the world and where many died of hunger, frost and exhaustion.

In the German-occupied part of Poland, the anti-Nazi Polish Home Army monitored the BBC and other foreign radio stations and disseminated information in the underground press. The memoirs of the leaders of the Home Army and the Polish Underground State include many references to the use of information broadcast by the BBC. At that time, almost no one in Poland mentioned listening to the Voice of America broadcasts from the United States.

Czesław Straszewicz, one of the Polish journalists staying in Great Britain during the war and later an employee of the Polish Service of Radio Free Europe, wrote after the war that Voice of America’s wartime programs were strongly pro-Soviet.

With genuine horror we listened to what the Polish language programs of the Voice of America (or whatever name they had then), in which in line with what [the Soviet news agency] TASS was communicating, the Warsaw Uprising was being completely ignored.¹¹ 

During the war, soldiers of the Polish Armed Forces in the West mostly listened to the broadcasts of the BBC’s Polish Service, although the British radio station, like the Voice of America, still avoided any criticism of Stalin’s policy and concealed his role as the perpetrator of the Katyn massacre of thousands of Polish POW military officers, placing the responsibility for it on the Germans. Historian Agnieszka Morriss noted that “the British government not only reinforced belief in the Soviet version of events [of the Katyn massacre], but also prevented any contradictory accounts from reaching the press because, as [British historian Norman] Davies summarizes, Britain could not be seen as an ally of a country committing the same crimes as the Nazis .” 

However, the BBC wartime broadcasts contained much more information about Poland and were less propagandistic than the Voice of America programs. 

The ship ORP Gdynia has an interesting history. It was a vessel of the Polish Navy in Great Britain, established under the agreement between the governments of the Republic of Poland and the United Kingdom, concluded on November 18, 1939. As one of three Polish ships to bear this name at different times, the ORP Gdynia was a base ship of the Polish Navy during World War II, stationed in the port of Davenport, Plymouth in the United Kingdom, and used to accommodate and train personnel. During an attack by German planes at the end of September 1939, two bombs fell on the ship, but the quick action of the crew saved it from fire. During the war, ORP Gdynia was visited by, among others, King George VI (December 8, 1939), as the first Lord of the Admiralty, later Prime Minister Winston Churchill (February 1940) and the Duchess of Kent (May 1940).

The ORP Gdynia was the former passenger ship SS Kościuszko, which was sent to Great Britain a few days before the expected German attack on Poland. (SS is ship prefix for steamship. The name Kościuszko refers to Tadeusz Kościuszko (1746 – 1817), a Polish military leader in uprisings against Russia and Prussia, and a hero of the American Revolutionary War.) In June 1941, it was returned to the Polish Merchant Navy and sailed under its former name SS Kościuszko as a troop transport in the Indian Ocean, Atlantic, and Mediterranean Sea, taking part in the invasion of Sicily. In the Indian Ocean, a torpedo fired by a Japanese plane hit the ship, but it did not explode.

After the war, the crew of the SS Kościuszko, like most Polish soldiers and civilian refugees in the West, refused to return to Poland under communist rule, thus avoiding the repressions by the security services against those Polish officers and soldiers who had decided to return. The ship was sold to an English owner in 1946 and renamed Empire Helford. It was withdrawn from service and scrapped in  1950.

The future SS Kościuszko – ORP Gdynia was built in 1915 on the order of Tsarist Russia for the Russian American Line to carry passengers between Arkhangelsk and New York and was called Czaritza. The ship was not seized by the Bolsheviks and took part in the Allied intervention in the Russian Civil War. She later sailed under the Danish flag as the passenger ship Lithuania. Poland purchased it in 1930. As SS Kościuszko, it sailed on the New York, Palestinian, and South American lines and as a cruise ship. On the New York line, it was later replaced by the Italian-built ships MS Piłsudski and MS Batory. The SS Kościuszko continued to sail on the South American line with the SS Pułaski, but was to be decommissioned and, together with the SS Pułaski, replaced by the more modern MS Sobieski and MS Chrobry. The outbreak of war thwarted all plans. The ship was sent to England, where a crew member sent a letter to the Polish section of the BBC in March 1940.

According to historian Agnieszka Morriss, “Despite the fact, that listeners in Poland questioned the objectivity of BBC reporting on Polish-Soviet affairs, its broadcasts were praised for their news value and factual reporting and, in particular, their coverage of the conduct of the war.¹²

In addition to the programs of the Polish section of the BBC, Radio Polskie of the Polish Government-in-Exile also broadcast in Polish from Great Britain on the BBC frequencies. British censorship of Radio Polskie broadcasts was less intrusive than in the case of the BBC’s Polish section. From England, the radio station Świt also broadcast to Poland, basing its reports on radio dispatches sent from Poland by the head of the Directorate of Underground Struggle, Stefan Korboński, and his wife Zofia Korbońska, later an employee of the post-war Voice of America.

Jan Nowak-Jeziorański, the legendary courier of the anti-Nazi underground between Warsaw and London, employed by the BBC Polish section for a short time (the Voice of America refused to hire him), and later the longtime director of the Polish Service of Radio Free Europe, stated in the book of his memoirs, The Courier from Warsaw, that occupied Poland had only one source of information, London radio, meaning both the Polish section of the BBC and Radio Polskie under the supervision of the Polish government in exile. Nowak wrote that both stations in London focused their reports on events concerning Poland, which were the main topic of interest for listeners in the occupied country. He also noted that news from and about Poland coming from London created false impressions among Poles who thought that the entire world’s attention was focused on their country and that Poland, because of its courageous fight against the Nazis, had become an object of admiration for the powerful the Allies, who could not allow Stalin to brutally take away their independence. Nowak could have added that the main object of admiration in Great Britain and the United States at that time was not Poland, but Soviet Russia, a former ally of Nazi Germany and, after Germany’s surprise attack on Russia in June 1941, the most important ally of the free West.¹³

According to Agnieszka Morriss, “the pursuit of British government diplomatic ends” can be seen in the BBC Polish section wartime broadcasts, which “failed to fully inform Polish listeners about the diplomatic situation involving their country,” particularly in selective reporting on the Katyn massacre, the Warsaw Uprising, the Yalta Conference, and the Home Army situation in Poland. She points out that both the BBC Polish Service broadcasts and officials of the Polish Government-in-Exile in London created the false impression that Poland had the backing of the U.K. for remaining democratic and independent of the Soviet Union after the war. 

As noted by Agnieszka Morriss:

In particular, the recognition of the BBC Polish Service as an important medium in furthering the British government’s political and diplomatic ends demonstrates the power of transnational broadcasting as an instrument of propaganda. At the same time, the BBC Polish broadcasts were described by many listeners as a “light in the darkness,” bringing hope that the fight against the Germans was continuing and, more importantly, that Poland had not been forgotten.¹⁴ 

The U.S. government broadcaster, the Voice of America, employed during World War II many communist sympathizers, including Stefan Arski (Artur Salman), who later became a chief anti-U.S. propagandist in the service of the Polish People’s Republic. American writer Howard Fast, the future winner of the International Stalin Peace Prize (1953) and activist of the Communist Party USA (until 1957), was in charge of wartime English-language programs of the Voice of America. After the war, the BBC lost its wartime pro-Soviet profile faster than the Voice of America, where changes only occurred in the late 1940s and early 1950s. The Voice of America became more anti-communist only in the final period of Harry Truman’s presidency under intense pressure from both Republicans and Democrats in the United States Congress, from the more conservative media, and former supporters of Soviet Russia who broke with communism.

Anecdotal evidence from radio listeners’ letters sent from Poland, presented in the U.S. House of Representatives in 1951 by Congressman Richard B. Wigglesworth (Republican-Massachusetts), showed that the Polish Service of the BBC was the second most popular Western radio station in Poland, while the Voice of America’s Polish Service broadcasts were described as “uninteresting, drab, bureaucratic in tone, unconvincing.”

Western radio broadcasts beamed to Poland are rated by the Poles as follows:

1. 1. Radio Madrid is considered the best of all. It is interesting, topical, nonpartisan, informative, and is therefore widely listened to and acted upon, being regarded as a trustworthy anti-Communist directive.

   2. The broadcasts of the British Broadcasting Corp. are regarded as the next best.

   3. In most recent reports the Liberty broadcasts of the National Committee for a Free Europe (N. Y.) are rated as somewhat improved. They are classed as third best after the two above-mentioned ones.

   4. The Voice of America broadcasts come last. Very few of us here (in Poland) consider it worthwhile to lose time and run personal risks listening to the Voice of America program (June 1951).¹⁵

While the Truman administration improved VOA Polish Service broadcasts, the Polish Service of Radio Free Europe soon became the most popular Western radio station in Poland, with the BBC in second place until about 1981, when the VOA Polish Service, led by service chief Ted Lipien and his deputy Marek Walicki, became the second most widely listened to Western radio in Poland during the Reagan administration. Toward the end of the 1980s, the VOA Polish Service had almost as many listeners as Radio Free Europe.¹⁶

The Polish Service of Radio Free Europe ended its operations in 1994.

The last Voice of America broadcast in Polish from Washington was on February 27, 2004.

The BBC Polish Service broadcast programs until December 2005.

1. Agnieszka Morriss (2016). The BBC Polish Service during World War II. (Unpublished Doctoral thesis, City, University of London) s. 158. Norman Davies,  Europe: A History (London: Pimlico, 1997), s. 1004. https://openaccess.city.ac.uk/id/eprint/15839/1/Morriss%2C%20Agnieszka%20%28redacted%29.pdf
2. Czesław Straszewicz, “O Świcie,” Kultura, October, 1953, s. 61-62.
3. Czesław Straszewicz, “O „Świcie”, Kultura 10/72 (Październik 1953), s. 61-62, https://static.kulturaparyska.com/attachments/2e/d3/d31e0d670d5a8f3350c51efe78f54b4749f79ff0.pdf.
4. Morriss, s. 237.
5. Krzysztof Pszenicki, Tu mówi Londyn: Historia Sekcji Polskiej BBC (Warszawa: Rosner i Wspólnicy, 2009), s. 57.
6. Jan Nowak, Courier from Warsaw (Detroit: Wayne State University Press, 1982) s. 448-449.
7. Morriss, s. 236.
8. Morriss, s. 236-237.
9. Congressional Record – Proceedings and Debates of the 82d Congress, Volume 97–Part 7, July 24, 1951, s. 8750.
10. R. Eugene Parta, (Former) Director of Audience Research and Program Evaluation, Radio Free Europe/Radio Liberty, Inc., “Listening to Western Radio Stations in Poland, Hungary, Czechoslovakia, Romania, and Bulgaria: 1962-1988 — Longitudinal Listening Trend Charts.” Prepared for the Conference on Cold War broadcasting Impact co-organized by the Cold War International History Project Woodrow Wilson International Center for Scholars, Washington, DC, and the Hoover Institution of Stanford University, Stanford, California, October 13-15, 2004.
11. Czesław Straszewicz, “O Świcie,” Kultura, October, 1953, pp.61-62.
12. Morriss, p. 237.
13. Jan Nowak, Courier from Warsaw, pp. 448-449.
14. Morriss, pp. 236-237.
15. Congressional Record – Proceedings and Debates of the 82d Congress, Volume 97–Part 7, July 24, 1951, p. 8750.
16. R. Eugene Parta, (Former) Director of Audience Research and Program Evaluation, Radio Free Europe/Radio Liberty, Inc., “Listening to Western Radio Stations in Poland, Hungary, Czechoslovakia, Romania, and Bulgaria: 1962-1988 — Longitudinal Listening Trend Charts.” Prepared for the Conference on Cold War broadcasting Impact co-organized by the Cold War International History Project Woodrow Wilson International Center for Scholars, Washington, DC, and the Hoover Institution of Stanford University, Stanford, California, October 13-15, 2004.